Upang makaiwas sa stroke, makabubuting malaman at maiwasan ang mga salik na nakapagpapataas ng panganib ng stroke. Kung nauna nang nakaranas ng stroke, makabubuting sundin ang payo ng doktor upang maiwasan din ang posibleng susunod pang atake ng stroke. Narito ang ilan sa mga hakbang na makatutulong sa pag-iwas sa stroke.

• Pagkontrol sa presyon ng dugo. Ang madalas na altapresyon ay nakaka-kontribyut sa pagkakaroon ng stroke lalo na ang pagputok ng ugat sa utak. Numinipis at humihina ang pader ng ugat kung madalas dumaranas ng mataas na presyon ng dugo.
• Pagbabawas ng cholesterol at taba sa pagkain. Isa rin sa pangunahing dahilan ng pagkakaroon ng sroke ay ang atherosclerosis o ang paninikip ng daluyan ng dugo dahil sa naiimbak na mga taba sa pader ng mga ugat. Makatutulong kung iiwasan ang mga pagkain mataaas sa taba at cholesterol.
• Pagtigil sa paninigarilyo. Nagdudulot din ng panganib ng stroke ang paninigarilyo, gayun din sa mga taong nakalalanghap ng usok nito (second hand smoking) kung kaya makabubuting itigil na ito.
• Pagkontrol sa diabetes. Makatutulong ang pag-iwas sa karagdagang asukal sa mga kinakain para makontrol ang sakit na diabetes. Mas mataas ang posibilidad ng pagkakaranas ng strok kung may sakit din na diabetes.
• Pagmementena ng tamang timbang. Ang mga taong obese o may sobra-sobrang timbang ay hindi nakabubuti at nakaka-kontribyut din sa stroke.
• Pagkain ng karagdagang prutas at gulay. Bukod sa pagkain ng masusustansyang gulay at prutas, dapat ay gawin ding balanse ang mga kinakain upang matulungan ang kabuuang kalusugan sa pag-iwas sa mga sakit kabilang na ang stroke.
• Regular na pag-eehersisyo. Makatutulong na pigilan ang pagkakaroon ng pamumuo sa mga ugat kung regular na mag-eehersisyo at palalakasin ang sistemang cardiovascular.
• Pag-iwas sa pag-inom ng alak. Ang sobrang pag-inom ng alak ay hindi rin makabubuti sapagkat maaari itong magdulot ng pagtaas ng presyon ng dugo.
• Pag-iwas sa mga pinagbabawal na gamot. Walang mabuting naidudulot ang mga ipinagbabawal na gamot kung kaya makabubuting iwasan na ang mga ito.

Ang paggagamot sa stroke ay depende sa anong uri ng stroke ang naranasan ng pasyente at kung gaano ito kalala o gaano kalawak ang bahagi ng katawan na naapektohan. Ang pagpapabalik ng maayos tuloy-tuloy na suplay ng dugo sa utak ang prayoridad sa paggagamot ng stroke, kasunod nito ay ang rehabilitasyon sa mga naapketohang bahagi ng katawan at mga abilidad sa pagsasalita at paglalakad.

Mga gamot at pamamaraan na isinasagawa sa mga kaso ng stroke

• Pag-inom ng aspirin. Upang maiwasan ang patuloy na pamumuo ng dugo, binibigyan ang pasyente ng gamot na aspirin. Ang gamot na ito ay nakapagpapanipis ng dugo at pumipigil sa pamumuo o blood clot.
• Pag-turok ng tissue plasminogen activator (TPA) – Nakatutulong ang TPA upang matanggal ang pagbabara sa ugat sa utak. Ito ay itinuturok sa loob ng 3 hanggang 5 oras mula nang unang maranasan ang mga sintomas ng stroke. Ito ay hindi nararapat sa kaso ng pumutok na ugat sa utak.
• Pagpapasok ng catheter sa ugat papunta sa utak. Maaaring magpasok ng mahabang tubo sa ugat patungo sa bahagi ng utak na mayroong pagbabara upang matanggal ito.
• Operasyon. Maaari ding magsagawa ng operasyon sa ugat na daluyan ng dugo upang tanggalin ang mga namuong taba at cholesterol sa pader ng mga ugat na nagdudulot ng pamumuo ng dugo.

Para naman sa mga kaso ng pumutok na ugat sa utak, maaaring isagawa ang sumusunod:

• Pag-papatigil ng pagdurugo sa utak. Maaaring ipa-inom ang warfarin at clopidogrel upang maiwasan ang pamumuo ng dugo sa utak, o kaya ay gamot na nakapagpapababa ng presyon ng dugo sa ulo upang mabawasan ang pag-agos ng dugo dito. Sa oras na matapos ang pagdudugo, maaaring simulan na ang pagsasaayos sa pumutok na ugat sa utak. Maaaring isara ang ugat na pumutok sa pamamagitan ng surgical clipping, paglalagay ng bypass sa ugat ng utak, radiosurgery, at iba pang komplkadong pamamaraan ng pagkokonekta sa nasirang ugat.

Matapos matanggal ang pagbabara o maisara ang pumutok na ugat at maibalik na ang maaayos na suplay ng dugo sa utak, sisimulan naman ang rehabilitasyon para sa mga naapektohang abilidad at pagkilos sa ilang mga bahagi ng katawan.

• Pagpapanumbalik ng kakayahang makapagsalita sa tulong ng isang speech therapist
• Pagpapanumbalik ng maayos na pagkilos sa tulong ng physical therapist at occupational therapist
• Pagpapanumbalik ng maaayos na pag-iisip sa tulong ng neurologist at psychiatrist

 

Ang stroke ay unang natutukoy sa pagkakaranas ng mga sintomas gaya ng pamamanhid ng kalahati ng katawan, kawalan ng balanse, hirap sa pagsasalita at pagintindi. Ngunti ang karamdamang ito ay maaaring makumpirma sa pamamagitan ng ilang mga pagsusuri at eksaminasyon. Maaring sumailalim sa mga sumusunod na eksaminasyon at pagsusuri upang makatiyak na nagkaroon nga ng stroke:

• Eksaminasyon upang matukoy ang ilang mga kondisyon at karamdaman. Maaaring suriin ang pasyente kung positibo sa ilang mga kondisyon gaya ng altapresyon at atherosclerosis upang makumpirma ang pagkakaroon ng stroke.
• Blood test. Tinutukoy din sa pagsusuri ng dugo ang bilis ng pamumuo ng dugo, at kung may abnormalidad sa lebel ng asukal sa dugo at ilan pang mga kemikal sa dugo.
• CT Scan. Natutukoy sa CT scan ang pagkakaroon ng pagbabara o pagputok ng ugat na daluyan ng dugo sa utak.
• MRI. Nakukumpirma rin ang mga pagbabara o pagputok ng ugat sa utak sa pamamagitan ng magnetic resonance imaging o MRI.
• Ultrasound. Sa pamamagitan ng ultrasound, makikita ang mga pamumuo ng dugo o pagkakaroon ng pangangapal sa mga pader ugat na daluyan ng dugo.
• Angiogram. Ginagamitan ng manipis at mahabang catheter para makulayan ang daluyan ng ugat at masilip ng mas maayos ang pagbabara ng ugat sa utak.
• Echocardiogram. Ginagamit ang echocardiogram upang mabantayan ang aktibidad ng puso at makumpirma rin kung may problema dito. Ang problema sa pagkilos ng puso ay nakaka-kontribyut sa stroke.

Makikitaan ng ilang mga sintomas ang taong dumanas ng stroke, na habang tumatagal ay patindi nang patindi. Kabilang dito ang sumusunod:

• Biglaang panghihina at pamamanhid ng mukha, braso at kamay, mga binti, at paa sa isang bahagi ng katawan.
• Biglaaang kawalan o hirap sa pananalita at kakayanang maintindihan ang mga salita
• Problema sa paningin sa isang mata
• Biglaang hirap sa pagbalanse, at hirap sa paglalakad
• Pagsusuka, lagnat, at hirap sa paglunok
• Biglaan at matinding mananakit ng ulo
• Kawalan ng malay
• Hindi maintindihang pagkahilo

Kailan dapat magpatingin sa doktor?

Ang stroke ay itinuturing na emergency at nangangailangan ng agarang atensyong medikal. Agad na magtungo sa emergency room ng mga pagamutan sa oras na makitaan ng mga sintomas at senyales ng stroke. Ang kaligtasan ng taong dumanas ng stroke ay nakasalalay sa maagang pagkakadiskubre ng sakit at pagbibigay ng lunas.

Ang stroke ay ang kondisyon kung saan nahaharang o nalilimitahan ang maayos na suplay ng dugo sa utak dahil sa ilang mga kadahilanan. Bunga nito, ang indibidwal ay nahihirapang kontrolin ang kanyang mga galaw, pananalita, pag-iisip, at ilang mga paggana sa katawan. Maaari ding maapektohan ang kamalayan ng taong dumaranas ng strok at humantong sa pagkaka-coma.

Gaano kalaganap ang stroke sa Pilipinas?

Ang stroke ay ang pangalawa sa mga nangungunang dahilan ng kamatayan sa Pilipinas. Isa rin ito sa mga pangunahing dahilan ng pagkabaldado ng mga mga matatanda. Tinatayang nakaaapekto ito sa  humigit kumulang 10% ng populasyon ng bansa.

Ano ang iba’t ibang uri ng stroke?

Mayroong iba’t ibang uri ng stroke na nakaapekto sa tao depende sa paraan ng pagkakabara o pagkakapigil ng maayos na daloy ng suplay ng dugo sa utak. Kabilang dito ang sumusunod:

• Pamumuo ng dugo sa ugat malapit sa utak (ischemic stroke). Ang pinakakaraniwang uri ng stroke ay ang pagbabara ng ugat sa utak dahil sa namuong dugo. Ang pamumuo ng dugo ay kadalasang nagaganap dahil sa paninikip ng daluyan dahil sa naiipong cholesterol sa mga pader ng ugat.
• Pagbabara ng namuong dugo mula sa ibang bahagi ng katawan papunta sa utak (transient ischemic attack). Ang kondisyong ito ay nagaganap kung sakaling may namuong dugo sa ibang bahagi ng katawan ay dumaloy ito patungo sa mga ugat malapit sa utak at nagsimulang magbara.
• Pagputok ng ugat sa utak (hemorrhagic stroke). Ang pagputok ng ugat sa utak ay nakapagdudulot din ng paghinto sa tuloy-tuloy na suplay ng dugo sa utak. Kadalasang nagaganap ang pagputok ng ugat dahil sa nanghinang pader nito dulot ng madalas na altapresyon.

Ano ang sanhi ng stroke?

Ang iba’t ibang uri ng stroke ay dulot ng ilang mga karamdaman at kondisyon na nararanasan sa haba ng panahon. Halimbawa, ang pagbara ng ugat sa utak dahil sa mga namuong dugo ay konektado sa pagkakaroon ng mataas na lebel ng cholesterol at iba pang substansya sa dugo na naiipon at naninigas sa mga pader ng ugat at nakapagpapasikip sa daloy ng dugo. Ang kondisyon ng paninikip na ito ay tinatawag na atherosclerosis.

Ang iregular na pagtibok ng puso naman ang pangunahing dahilan ng pamumuo ng dugo sa ibang bahagi ng katawan na maaaring mapunta sa mga ugat sa utak at magdulot ng pagbabara.

Nakapagpapataas naman ng panganib ng pagputok ng ugat sa utak ang madalas at matagal na pagkakaranas ng altapresyon o ang pagtaas ng presyon ng dugo. Dahil dito, maaaring humina ang mga pader ng ugat at saka naman hahantong sa pagputok nito.

Sino ang may mataas na panganib na ma-stroke?

May ilang salik ang nakapagpapataas ng panganib ng pagkakaranas ng stroke, at ito ay kadalasang konektado sa kalidad ng pamumuhay na nakasanayan. Kabilang dito ang sumusunod:

• Mga taong may sobrang timbang (obese)
• Kakulangan ng aktibidad sa araw-araw
• Sobra-sobrang pag-inom ng alak
• Paggamit ng mga ipinagbabawal na gamot gaya ng cocaine at shabu
• Sobrang paninigarilyo

Higit na mataas din ang posibilidad ng pagkakaranas ng stroke dahil sa ilang mga kondisyon at karamdaman na nararanasan gaya ng sumusunod:

• Altapresyon
• Mataas na lebel ng cholesterol sa katawan
• Diabetes
• Abnormalidad at mga kondisyon na nakaaapekto sa daloy ng dugo at paggana ng puso

Nakaaapekto rin sa pagkakaranas ng strok ang edad, kasaysayan ng stroke sa pamilya, at kasarian.

Ano ang maaaring komplikasyon ng stroke?

Ang mga taong dumanas ng stroke ay maaaring makaranas ng sumusunod na komplikasyon:

• Pagiging paralisado.
• Hirap sa pananalita
• Hirap sa paglunok
• Hirap sa pagmemorya
• Pagiging malilimutin
• Depresyon
• Kawalan ng abilidad na makadama ng maayos
• Pagbabago sa pag-uugali